Şam Tatlısı (Şambali): Şahane Lezzet – 60 dk
- Oy Verin :)
Ah o Ege’nin, özellikle güzel İzmir’in sokakları… Burnunuza gelen o mis gibi şerbet ve fıstık kokusuyla sizi kendine çeken bir lezzet vardır: Şambali tatlısı! Çocukluğumun en tatlı anılarından biridir, Hisarönü veya Kemeraltı’nda, büyük bakır tepsilerde satılan, üzeri nar gibi kızarmış, bol fıstıklı o hakiki şambali tatlısı. Birçok kişi onu revani ile karıştırsa da, bilen bilir; şambali daha tok, daha yoğun ve kendine has dokusuyla bambaşka bir efsanedir. İşte bu yüzden, şam tatlısı nasıl yapılır diye merak edenler, o ustasından şambali tatlısı tarifi peşinde koşanlar için kolları sıvadım. Bu tarifle, o sokak lezzetini, o eski usul şam tatlısı lezzetini evinizin mutfağına taşıyacağız. Şerbeti tam kıvamında, içi nemli ama asla hamur olmayan, her lokmada size İzmir’de bir gezintiye çıkaracak o orjinal şambali tarifi için hazır mısınız? Şambali şerbeti sıcak mı soğuk mu dökülür, neden sert olur gibi tüm soruların cevabını bu rehberde bulacaksınız. Hadi o zaman, mutfağa geçip bu efsane lezzeti birlikte yapalım!
—
Şam Tatlısı (Şambali) Tarif Özeti ve Ölçüleri
İzmir’in meşhur sokak tatlısı Şambali’nin temel özelliklerine ve ideal ölçülerine hızlı bir bakış:
| Bilgi | Detay |
|---|---|
| Menşei | Türk Mutfağı (Osmanlı / İzmir) |
| Hazırlık Süresi | 15 dakika + 1 saat dinlendirme |
| Pişirme Süresi | 40 dakika |
| Toplam Süre | ~2 saat (şerbeti çekme süresi hariç) |
| Kalori (1 porsiyon, ~80g) | ~295 kcal |
| Zorluk Derecesi | Kolay |
| Kategorisi | Tatlı / Şerbetli Tatlı |
| Diyet Uygunluğu | Vejetaryen |
—
Şam Tatlısı Malzemeleri ve Doğru Seçimler
Hakiki şam tatlısı tarifi için malzeme listesi oldukça basit ve nettir. Bu tatlının sırrı, yağsız olmasında ve irmiğin yoğurtla buluşmasında gizlidir. İşte tam ölçülü şam tatlısı malzemeleri:
- 500 gram irmik (yaklaşık 3 su bardağı)
- 1.5 su bardağı yoğurt (oda sıcaklığında ve sulu kısmından)
- 1 su bardağı toz şeker (Daha az şekerli sevenler azaltabilir, çünkü şerbeti de oldukça tatlı olacak)
- 1 paket kabartma tozu (10 gr)
- 1 paket vanilya (isteğe bağlı, hoş bir aroma verir)
Şerbeti İçin:
- 3 su bardağı toz şeker
- 2.5 su bardağı su
- 1 çay kaşığı taze sıkılmış limon suyu
Üzeri ve Tepsiyi Yağlamak İçin:
- 1 yemek kaşığı pekmez + 2 yemek kaşığı su (Tepsiyi yağlamak ve tatlıya o meşhur rengi vermek için)
- Tuzsuz yer fıstığı veya badem
—
Şam Tatlısı Nasıl Yapılır? (Adım Adım Detaylı Anlatım)
İşte size sokakta satılan şam tatlısı tarifi ile birebir aynı lezzeti yakalatacak adımlar. Bu yöntemle tatlınız asla hamur olmayacak!
- Önce Şerbeti Hazırlayın: En önemli kural, tatlı sıcakken şerbetin tamamen soğuk olmasıdır. Tencereye 3 su bardağı şekeri ve 2.5 su bardağı suyu alın. Şeker eriyene kadar karıştırıp ocağa alın. Kaynamaya başlayınca ocağın altını kısıp 10-12 dakika daha kaynatın. Limon suyunu ekleyip 1-2 dakika daha kaynattıktan sonra ocaktan alın ve tamamen soğuması için bir kenara bırakın.
- Hamuru Yoğurun ve Dinlendirin (En Kritik Adım!): Geniş bir karıştırma kabına irmiği, 1 su bardağı şekeri, yoğurdu ve kabartma tozunu (ve vanilyayı) alın. Bir spatula veya kaşık yardımıyla tüm malzemeler iyice bütünleşene kadar karıştırın. Çok uzun yoğurmaya gerek yok. Şimdi en önemli püf noktası: Kabın üzerini streç filmle kapatıp harcı en az 1 saat buzdolabında dinlendirin. Bu süre, irmiğin yoğurdun suyunu çekip şişmesini ve tatlının tam kıvamında olmasını sağlar.
- Tepsiyi Hazırlayın ve Hamuru Yayın: Yaklaşık 30 cm çapında yuvarlak veya orta boy bir borcamı, 1 yemek kaşığı pekmez ve 2 yemek kaşığı su ile hazırladığınız karışımla fırça yardımıyla güzelce yağlayın. Bu, tatlının hem altına o meşhur rengi verecek hem de yapışmasını önleyecektir. Dinlenmiş ve katılaşmış olan hamuru tepsiye alın ve elinizi hafifçe ıslatarak veya bir spatula yardımıyla yüzeyini eşit kalınlıkta olacak şekilde düzeltin.
- Kesin ve Süsleyin: Hamuru pişirmeden önce, keskin bir bıçakla istediğiniz büyüklükte dilimlere ayırın (kare veya baklava dilimi). Her dilimin üzerine bir adet tuzsuz yer fıstığı veya badem batırın.
- Pişirin: Önceden ısıtılmış 180°C (alt-üst ayarlı) fırında üzeri ve altı nar gibi kızarana kadar yaklaşık 40-45 dakika pişirin. Fırından fırına süre değişebilir, önemli olan renginin güzelce koyulaşmasıdır.
- Şerbetle Buluşturun: Fırından çıkardığınız sıcak tatlının üzerine, daha önce kestiğiniz yerlerden bıçakla tekrar geçin. Ardından, tamamen soğumuş olan şerbeti bir kepçe yardımıyla tatlının her yerine gelecek şekilde gezdirerek dökün. Şerbeti dökerken çıkan “cosss” sesi, doğru yolda olduğunuzun işaretidir!
- Sabırla Bekleyin: Şerbetini döktükten sonra tatlıyı en az 4-5 saat, ideali ise bir gece boyunca dinlenmeye bırakın. Bu süre, tatlının şerbeti tamamen çekip lezzetinin oturması için çok önemlidir.
—
Şam Tatlısı Püf Noktaları: Mükemmel Kıvamın Sırrı!
Orijinal İzmir şambali tatlısı lezzetini yakalamak için bu sırlara kulak verin:
- ✅ Hamuru Mutlaka Dinlendirin: İrmiğin şişmesi ve tatlının tok dokusunu alması için en az 1 saat dinlendirmek şarttır.
- ✅ Sıcak Tatlı, Soğuk Şerbet: Bu, tüm şerbetli tatlıların altın kuralıdır. Asla ikisi de sıcak veya ikisi de soğuk olmamalıdır. Bu kural, şambali şerbeti nasıl dökülür sorusunun cevabıdır.
- ✅ Tepsiyi Pekmezle Yağlayın: Pekmezli şambali tatlısı lezzetini ve rengini yakalamanın en kolay yolu, tepsiyi pekmezli suyla yağlamaktır.
- ✅ Pişirmeden Önce Kesin: Tatlıyı fırına vermeden önce dilimlemek, şerbetin en alt katmanlara kadar işlemesini sağlar.
- ✅ Az Kabartma Tozu: Şambali, revani gibi süngerimsi ve kabarık olmaz. Dokusunun daha sert ve tok olması makbuldür, bu yüzden 1 paket kabartma tozu yeterlidir.
- ✅ Sabırlı Olun: En zor kısmı olsa da, şerbetini çektikten sonra en az 4-5 saat beklemeden servis etmeyin. Lezzeti tam olarak oturmaz.
—
Şam Tatlısı Besin Değerleri ve Kalori Bilgisi
Şam tatlısı kalori değeri, şerbetli bir tatlı olduğu için yüksek sayılabilir. Porsiyon kontrolü önemlidir. İşte 100 gram Şambali tatlısı için yaklaşık besin değerleri:
| Besin Değeri | Miktar (100g) | Günlük Değer % |
|---|---|---|
| Kalori | 367 kcal | %18.4 |
| Karbonhidrat | 77.5 g | %25.8 |
| Protein | 7.0 g | %14.0 |
| Yağ | 2.5 g | %3.8 |
| Lif | 1.5 g | %6.0 |
* Günlük Değerler, 2000 kalorilik bir diyet baz alınarak hesaplanmıştır. Değerler, kullanılan malzemelere ve porsiyon büyüklüğüne göre değişiklik gösterebilir.
—
Şam Tatlısı Saklama Koşulları
Hazırladığınız lezzetli şambali tatlısını doğru şekilde saklayarak tazeliğini koruyabilirsiniz.
- Saklama: Şambali tatlısını şerbetini çektikten sonra, üzerini kapatarak serin ve kuru bir yerde (buzdolabı değil) 3-4 gün boyunca saklayabilirsiniz.
- Buzdolabı Uyarısı: Buzdolabında saklamak, şerbetinin şekerlenmesine ve dokusunun sertleşmesine neden olabilir. Bu yüzden oda sıcaklığında saklamak en iyisidir.
- Dondurma: Şerbetli tatlılar dondurulmaya uygun değildir.
—
Şam Tatlısı Çeşitleri: Lezzetin Farklı Yorumları
Klasik tarif, küçük dokunuşlarla farklı lezzetlere bürünebilir:
- Pekmezli Şam Tatlısı: Hamurunun içine 2-3 yemek kaşığı üzüm pekmezi eklenerek yapılan bu versiyon, daha yoğun bir tada ve renge sahiptir.
- Sütlü Şam Tatlısı: Yoğurt yerine aynı miktarda süt kullanılarak hazırlanır. Daha hafif bir dokusu olur.
- Kaymaklı Şam Tatlısı: Klasik şambali dilimlerinin arasına veya üzerine bir parça manda kaymağı konularak servis edilir. Lezzetini kat kat artırır.
- Hatay Usulü Şam Tatlısı: Genellikle tepsisi bolca tahin ile yağlanır ve üzerine fıstık yerine bolca susam serpilir. Farklı ve lezzetli bir yorumdur.
—
Şam Tatlısının Yanına Ne Gider? Mükemmel Eşleşmeler
Yoğun şerbetli bu lezzeti dengelemek için yanında sunabileceğiniz harika eşlikçiler var:
- Kaymak veya Dondurma: Özellikle manda kaymağı veya sade vanilyalı dondurma, şambalinin yoğun tatlılığını mükemmel bir şekilde dengeler.
- Soğuk Süt: Yanında bir bardak soğuk süt, özellikle çocuklar için harika bir ikili oluşturur.
- Türk Kahvesi: Şerbetli tatlıların en kadim dostu, şekersiz veya az şekerli bir Türk kahvesidir.
—
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Şambali tatlısı hakkında en çok merak edilen sorular ve şefin cevapları:
❓ Şambali tatlısı neden sert olur?
Şambali tatlısının sert olmasının birkaç nedeni olabilir: 1) Şerbetin kıvamının çok koyu olması (şekerlenmesi). 2) Fırında gereğinden fazla, çok düşük ısıda uzun süre kurutularak pişirilmesi. 3) Hamurun yeterince dinlendirilmemesi. Doğru kıvamda bir şerbet ve ideal pişirme süresi ile bu sorunu yaşamazsınız.
❓ Şambali şerbeti sıcak mı soğuk mu dökülür?
Kesinlikle tatlı fırından yeni çıkmışken sıcak, şerbet ise tamamen soğumuş olmalıdır. Bu, tatlının hamurlaşmasını önler ve şerbeti tam olarak çekmesini sağlar. Bu altın kuralı asla unutmayın.
❓ Şambali nerenin tatlısı?
Kökeni Osmanlı mutfağına ve Suriye’nin Şam kentine dayansa da, Şambali ismiyle özellikle İzmir ile özdeşleşmiş bir sokak tatlısıdır. Türkiye’de “İzmir Şambalisi” olarak ünlenmiştir.
❓ Revani ile Şambali arasındaki fark nedir?
En temel fark dokularıdır. Revani, içinde un, yumurta ve yağ içerdiği için daha kekimsi, sünger gibi ve puf puf bir yapıdadır. Şambali ise içinde yağ ve yumurta olmadan, sadece irmik ve yoğurtla yapıldığı için çok daha sert, tok ve yoğun bir dokuya sahiptir.
❓ Orjinal şambali tarifinde karbonat mı kabartma tozu mu kullanılır?
Eski usul ve sokak satıcılarının tariflerinde genellikle yoğurdun asiditesiyle aktifleşmesi için çok az miktarda karbonat kullanılır. Ancak ev yapımında daha garantili bir sonuç için 1 paket kabartma tozu kullanmak işinizi kolaylaştıracaktır. İkisi de tatlının hafifçe kabarmasına yardımcı olur.
—
Şam’dan İzmir’e Uzanan Şerbetli Bir Lezzet Hikayesi
Şam tatlısının adı, bizlere kökeninin Suriye’nin kadim başkenti Şam’a dayandığını fısıldar. Osmanlı İmparatorluğu döneminde, kültürel ve mutfak alışverişinin en yoğun olduğu zamanlarda bu lezzet Anadolu topraklarına ulaşmıştır. O dönemde “Şam tatlısı” olarak bilinen bu tarif, irmik bazlı, şerbetli ve doyurucu yapısıyla sarayda ve konaklarda sevilen bir tatlı haline gelmiştir. Ancak bu lezzetin asıl efsaneleştiği yer, Ege’nin incisi İzmir olmuştur.
İzmir’in hareketli sokaklarında, özellikle Kemeraltı ve Hisarönü gibi tarihi çarşılarda, seyyar tezgahlarda satılmaya başlanan bu tatlı, “Şambali” adıyla yeni bir kimlik kazanmıştır. “Şam” ve Farsçada “tatlı” anlamına gelen “bali” kelimelerinin birleşimi olduğu düşünülen bu isim, İzmir halkı tarafından o kadar benimsenmiştir ki, tatlı artık şehirle özdeşleşmiştir. Üzerine sürülen pekmezle kazandığı o kendine has kızıl rengi, bol fıstığı ve yanında sunulan kaymağı ile Şambali, sadece bir tatlı değil, aynı zamanda İzmir’in yaşayan bir kültürel mirasıdır.
—
